Όχι, δεν πρόκειται να σας μιλήσουμε για το οδικό δίκτυο του Πικερμίου που πιθανόν να μοιάζει περισσότερο με εκείνης της περιόδου. Ούτε πρόκειται για νέα πλημμύρα που έφερε το Πικέρμι για άλλη μια φορά χιλιάδες χρόνια πίσω. Πρόκειται για ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε περίπου 40 χρόνια πριν , στο περιοδικό “Αινίγματα του Σύμπαντος” και παρουσιάζει μια άλλη όψη της περιοχής του Πικερμίου, άγνωστοι στους περισσότερους (και σε εμένα ομολογώ).
Πικέρμι 10.000.000 χρόνια π.Χ.
Ο Μαζικός θάνατος των ζώων στο Πικέρμι
Ο κ. Ι.Ν. Συμεωνίδης, καθηγητής της Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών αφηγείται το προϊστορικό αυτό δράμα, πού υπήρξε σταθμός στην Παλαιοντολογία και έδωσε το όνομα του σ’ ολόκληρη περίοδο.
Κατά τους προϊστορικούς χρόνους ένα δράμα συνέβη στο Πικέρμι της Αττικής, εκεί ακριβώς πού σήμερα ένα πλήθος κόσμου περνά ευχάριστα τον χρόνο του απολαμβάνοντας τη φύση. Ένα δράμα, πού θύματα του υπήρξαν τα ποικίλα ζώα της εποχής εκείνης, πού τοποθετείται περίπου πριν από 9.000.000 χρόνια. Τα ζώα αυτά ήταν τα περίφημα δεινοθηρία (γιγάντια ζώα με ύψος τέσσερα μέτρα), οι πρόγονοι των σημερινών ελεφάντων, οι μαστόδοντες, οι μαχαιρόδοντες, τα λιοντάρια, οι ύαινες, οι καμηλοπαρδάλεις, οι πίθηκοι, οι σκύλοι, τα πουλιά, οι χελώνες, οι αντιλόπες, τα ελάφια και πλήθος άλλα, πού αποτελούσαν την πανίδα (το σύνολο των ζώων), της Ελλάδος κατά την προϊστορική αυτή εποχή και πού το ανθρώπινο γένος ποτέ δεν αντίκρισε. Το φαινόμενο του ομαδικού αυτού αφανισμού τόσων ζώων στο ίδιο μέρος έγινε γνωστό κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες.
Το 1835 ένας Βαυαρός στρατιώτης περνώντας την χαράδρα Μεγάλο Ρέμα κοντά στη Ραφήνα, βρήκε ένα απολιθωμένο οστό που ή κοιλότητα του ήταν γεμάτη κρυστάλλους πού έλαμπαν. ‘Ο στρατιώτης νόμισε ότι ανακάλυψε ένα θησαυρό από διαμάντια, έτσι μετέφερε το «θησαυρό» στη Γερμανία για να τον εξετάσουν οι ειδικοί. Οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι οι κρύσταλλοι δεν ήταν τίποτα άλλο από απλός ασβεστίτης, χωρίς καμία αξία. Παρ’ όλα αυτά όμως είχαν μια ιδιαίτερη, αξία για την επιστήμη.
Το απολιθωμένο οστό, πού στην κοιλότητα του υπήρχαν οι κρύσταλλοι, ανήκε στη γνάθο πιθήκου, πού έζησε πριν 10 εκ. χρόνια περίπου. Ήταν ένα εύρημα ανεκτίμητο, γιατί ο στρατιώτης είχε ανακαλύψει, χωρίς να το γνωρίζει, ένα παλαιοντολογικό χώρο μεγάλου επιστημονικού ενδιαφέροντος. Αυτή λοιπόν ή ανακάλυψη του Παλαιοντολογικού χώρου Πικέρμι το 1835, αποτέλεσε σταθμό για την Παλαιοντολογία των Σπονδυλωτών.
Σειρά ανασκαφών από το 1835 ως το 1912 (Finlay – Lindermayer (1835), Roth (1852-1853), Χαιρέτης(1854), Ηρ. Μητσόπουλος (1853), Gaudry και Lartet (1855-1860), Dames (1882), Neymayr και L. von Tausch (1855), ο πρίγκηπας της ‘Ορλεάνης (1888), Michalet (1895) A. Smith Woodward, Σκούφος (1901), Abel (1912) έφεραν στο φως τόσο πλούσια καινοφανή πανίδα (πανίδα πού ανακαλύφθηκε πρόσφατα, καινούργια) θηλαστικών της Ποντίου βαθμίδος του Νεογενούς, (περίπου πριν από 10.000.000 χρόνια) ώστε ένας από τους πρωτεργάτες της εξερευνήσεως του Πικερμίου, ο Γάλλος A. Gaudry να κατατάξει το Πικέρμι, σε ίση αξία προς την Ακρόπολη των Αθηνών, γιατί «ο εδώ ζωικός κόσμος ενεφανίσθη δια της μεγίστης αυτού δυνάμεως».
Οι ανασκαφές έγιναν, εκεί όπου βρέθηκαν και τα ευρήματα, κατά μήκος της κοίτης του χειμάρρου Μεγάλο Ρέμα, κοντά στο παλαιό χωριό Πικέρμι, πού βρίσκεται σε απόσταση 20 χλμ από την Αθήνα, και σε υψόμετρο 110 μ. περίπου. Τα είδη και τα γένη της περιμερικής πανίδας, πού βρέθηκαν στη θέση αυτή, υπερβαίνουν τα σαράντα. Στη πρώτη γραμμή αντιπροσωπευτικότερα έρχονται τα Equidae (ίπποειδή) με το Hipparion Meditterraneum (Ίππάριο το μεσογειακό), τα Bovidae (Βοοειδή) με το Tragocerus Atnaltheus (Τραγόκερως ο αμάλθειος), τα Antilopinae (Άντιλόπαι) με την Gazella, τα Rhinocerotidae (Ρινόκεροι) με το Diceros Pachygnathus (Δίκερος ό παχύγναθος), τα Primates (Πρωτεύοντα) με τον Mesopithecus Pentelicus (Μεσοπίθηκος ο πεντελικός) και τα Felidae (Σαρκοφάγα) με το Machairodus Aphanistus (Μαχαίροδους Aphanistus). Σύμφωνα με τις περιγραφές, πού δημοσιεύθηκαν τότε για τις ανακαλύψεις, τα οστά των θηλαστικών της πικερμικής περιόδου βρισκόντουσαν συγκεντρωμένα κατά φακοειδείς μάζες, (μάζες των οποίων στρογγυλεμένες από την ενέργεια των υδάτων, κροκάλες). Κατά τη γνώμη των τότε μελετητών, η συγκέντρωση των οστών κατά σωρούς δημιουργήθηκε από τον χείμαρρο του Μεγάλου Ρέματος σε περιόδους πού η ροή του ήταν βίαιη. Έτσι τα πτώματα των ζώων της εποχές εκείνης καθώς μεταφέρονταν από τη ροή του ρέματος συσσωρεύονταν πίσω από φυσικά εμπόδια.
Κατά τον Lepsius, κατά μήκος της κοίτης του Μεγάλου Ρέματος, τα φυτοφάγα θηλαστικά κατέβαιναν κατά αγέλες για να ξεδιψάσουν, ενώ τα σαρκοφάγα ενέδρευαν για να τα κατασπαράξουν («Τραπεζαρίες σαρκοφάγων»). Κατά τον Abel στην απότομη χαράδρα του Μεγάλου Ρέματος γκρεμίζονταν κατά αγέλες τα πανικόβλητα ζώα όταν εκδηλώνονταν πυρκαϊά στη γύρω τότε φυτική περιοχή. Ή ερμηνεία αυτή του Abet δημιούργησε ζωηρή εντύπωση πού όμως δεν συμβιβάζεται με την τοπογραφική πραγματικότητα, γιατί ή σημερινή απόκρημνη χαράδρα στις όχθες της κοιλάδας του Μεγάλου Ρέματος, είναι δημιούργημα της διαβρώσεως του χειμάρρου, πού ρέει σήμερα. Ο χείμαρρος στο επάνω τμήμα των όχθων του ρέει σε στρώματα κροκολοπαγή κ.λ.π. διλουβίου ηλικίας (ανήκει στο πλειστόκαινο πριν 2.000.000 χρόνια περίπου) και αμέσως πιο βαθιά σε υποκείμενα πικερμικά στρώματα. Στα τελευταία αυτά στρώματα και σε διάφορους ορίζοντες τους παρουσιάσθηκαν οι οστεοφόροι σωροί κατά τις ανασκαφές.
Η μελέτη της πανίδας του Πικερμίου την παρουσιάζει σαν πανίδα στέπας, πλούσιας σε θάμνους και με αραιά δένδρα, μεσογειακής χλωρίδας — και όχι αφρικανικής — με κλίμα πολύ θερμότερο και πολύ υγρότερο από το σημερινό.
Μετά το 1912 δεν έχουν γίνει αξιόλογες συστηματικές ανασκαφές στο Πικέρμι. Από πληροφορίες γνωρίζουμε ότι, κατά το άνοιγμα φρεάτων μακρυά από το Μεγάλο Ρέμα βγαίνουν στα φως οστά και δόντια μεγάλων ζώων μέσα από το υπέδαφος. Από το παλαιό υλικό, πού εκτίθεται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, διάφοροι μελετητές κατά καιρούς προσθέτουν νέα στοιχεία για την πικερμική πανίδα.
Από μεταγενέστερα στοιχεία πέρα της πρώτης ανακαλύψεως του Πικερμίου ή ύπαρξη της κλασσικής αυτής πανίδας με το Hipparion, σημειώθηκε και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδος (Βαθύλακκος ΒΔ της Θεσσαλονίκης, Αφήφακα Θεσσαλίας, Εύβοια, Τανάγρα, Πύργος της Βασίλισσας (Αθήνα), Χαλκούτσι (Αττικής), Σάμος, Ρόδος κ.α.), καθώς και της Ευρώπης και της Μεσογείου.
Στο άρθρο του περιοδικού υπάρχουν και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία, που θα παραθέσουμε σε κάποιο επόμενο άρθρο μας, για αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα και άγνωστη για τους πολλούς ιστορία.
Μάλιστα, το άρθρο κλείνει με την ανησυχία του καθηγητή μα και σημείωση του περιοδικού για την προστασία, συνέχεια και ανάδειξη της περιοχής και της επιστημονικής και παλαιοντολογικής αξίας της. Τώρα, 40 χρόνια μετά, μάλλον μπορούμε να θεωρήσουμε δίκαιες τις ανησυχίες και να αναρωτηθούμε, για άλλη μια φορά, για ποιο λόγο δεν εκμεταλλευόμαστε την πλούσια ιστορία μας σε κάθε επίπεδο και γιατί το Παλαιοντολογικό Μουσείο Πικερμίου, το οποίο εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2010, έχει κάποιος λιγότερες πιθανότητες να το βρει από το να κερδίσει το Τζόκερ.
